2023 – rok rewolucji w prawie spadkowym (cz. I)

Wszystko wskazuje na to, że w 2023 roku czeka nas rewolucja w prawie spadkowym. Co istotne, planowane zmiany wydają się korzystne dla przyszłych spadkobierców. Według Ministerstwa Sprawiedliwości  nowe przepisy pozwolą na skrócenie postępowania spadkowego i zwiększenie bezpieczeństwa prawnego spadkobierców.

Planowane zmiany w prawie spadkowym dotyczą kilku płaszczyzn. Przewidują one:

1/ułatwienie małoletnim i osobom całkowicie ubezwłasnowolnionym terminowego przyjęcia lub odrzucenia spadku;

2/ ograniczenie kręgu spadkobierców;

3/rozszerzenie katalogu samodzielnych przesłanek uznania spadkobiercy przez sąd za niegodnego dziedziczenia;

4/ udzielanie przez sąd spadku  zezwolenia na odrzucenie lub proste przyjęcie spadku;

5/krótszą ważność testamentów szczególnych;

6/ modyfikację przesłanek gwarantujących skuteczność sporządzenia testamentu ustnego oraz sposobów jego stwierdzenia;

7/ likwidację instytucji testamentu podróżnego;

8/ modyfikację przypadków, kiedy można sporządzić testament wojskowy;

9/ograniczenie kręgu osób, które mogą być świadkami testamentu.

Jak widać, planowanych zmian jest sporo i będą wprowadzane kilkuetapowo. Dlatego zapraszamy do lektury cyklu artykułów dotyczących zmian w polskim prawie spadkowym. Część z nich została poniżej krótko opisana.

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości dotyczących kwestii spadkowych zachęcamy do kontaktu z zespołem kancelarii FORTON  Legal Łatała i Wspólnicy sp. k.

***

16 czerwca 2023 r. została przez Sejm uchwalona ustawa o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2977), a cztery dni później przekazano ją Marszałkowi Senatu. Należy się spodziewać, że Senat przyjmie ustawę bez większych zmian i przepisy te zaczną obowiązywać w 2023 r. Wynika to  z tego, że według projektu większość przepisów ma wejść w życie po trzech miesiącach od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

1/ Według rządu zmiany mają na celu lepsze zabezpieczenie sytuacji spadkobierców, w szczególności osób małoletnich i całkowicie ubezwłasnowolnionych, poprzez ułatwienie rodzicom lub opiekunom tych osób złożenia w ich imieniu oświadczenia dotyczącego przyjęcia lub odrzucenia spadku w przepisanym terminie. Złożenie takiego oświadczenia przez przedstawiciela ustawowego wymaga zgody sądu opiekuńczego, jako czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu. Wniesienie do sądu pisemnego wniosku o wyrażenie zgody, uzyskanie jej, uprawomocnienie się tego orzeczenia a później odpowiednio przyjęcie bądź odrzucenie spadku w imieniu małoletniego lub ubezwłasnowolnionego bywa w praktyce trudne do osiągnięcia w terminie zaledwie sześciu miesięcy od dnia dowiedzenia się o powołaniu danej osoby do spadku. Wymaga to niezwłocznego podejmowania działań przez rodzica lub opiekuna w chwili dowiedzenia się o powołaniu. Problem ten został wreszcie dostrzeżony przez ustawodawcę i proponowane zmiany przewidują zawieszenie ww. sześciomiesięcznego terminu na czas trwania postępowania w przedmiocie pozyskania zgody sadu na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku, w imieniu dziecka albo osoby pozostającej pod opieką.

2/ Wyłączeni od dziedziczenia mają zostać dalsi zstępni dziadków spadkodawcy, tzw. cioteczne lub stryjeczne wnuki i dalsze pokolenia. W sytuacji dojścia do dziedziczenia zstępnych dziadków, którzy nie dożyli otwarcia spadku nastąpi więc ograniczenie kręgu spadkobierców ustawowych do dzieci tych dziadków, czyli rodzeństwa rodziców spadkodawcy, oraz dzieci tego rodzeństwa. Rozwiązanie to powinno skrócić czas trwania postępowań i ograniczyć potrzebę poszukiwania dalszych kręgów spadkobiercy  i wzywania  ich na rozprawę przez sąd.

3/ Dojdzie do rozszerzenia przesłanek niegodności dziedziczenia o zachowania polegające na uporczywym uchylaniu się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego (określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową) lub od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą. Będą to dodatkowe samodzielne podstawy do uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia obok tych dotychczasowych: dopuszczenie się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, nakłonienie spadkodawcy podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu albo przeszkodzenie spadkodawcy podstępem lub groźbą w dokonaniu jednej z tych czynności, umyślne ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy, jego podrobienie lub przerobienie albo świadome skorzystanie z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. Opisywana zmiana jest zasadna, ponieważ nieakceptowalne wydaje się otrzymanie majątku spadkodawcy przez osobę, która swoim nagannym zaniechaniem uniemożliwiała za życia spadkodawcy zaspokojenie jego podstawowych potrzeb życiowych.

4/ Nowe rozwiązanie przekazuje sądowi spadku kompetencje w zakresie rozpoznawania wniosków o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem w postaci prostego przyjęcia lub odrzucenia spadku w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Obecnie sprawy te są rozpoznawane w postępowaniu toczącym się przed właściwym sądem opiekuńczym, poza postępowaniem spadkowym. Przyjęcie tej zmiany przepisów powinno przyczynić się do zmniejszenia obciążenia sprawami wydziałów rodzinnych sądów rejonowych. Rozwiązanie to jest także komfortowe dla stron, ponieważ może stworzyć  możliwość rozstrzygania kompleksowo o dziedziczeniu w jednym postępowaniu.  Nie będzie konieczne praktykowane teraz odraczanie rozprawy przed sądem spadku w tym celu, aby umożliwić stronom uzyskanie zgody sądu opiekuńczego na odrzucenie spadku.

***

O ostatecznym kształcie przyjętych zmian będziemy informować na bieżąco, dlatego zachęcamy do śledzenia naszej strony.