2023 – rok rewolucji w prawie spadkowym (cz. II)

Pozostając w tematyce prawa spadkowego i nawiązując do naszej poprzedniej publikacji 2023 – rok rewolucji w prawie spadkowym (cz. I), trzeba też wspomnieć, że obecnie trwają zaawansowane prace rządowe nad drugim projektem dotyczącym zmian w prawie spadkowym (projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny; UD448). Proponowane zmiany nie są kontrowersyjne więc po wniesieniu projektu do Sejmu mogą one zostać szybko przyjęte i wejść w życie jeszcze w tym roku.

W tej publikacji przybliżone zostaną następujące propozycje zmian:

1/krótsza ważność testamentów szczególnych;

2/modyfikacja przesłanek gwarantujących skuteczność sporządzenia testamentu ustnego oraz sposobów jego stwierdzenia;

3/ likwidacja instytucji testamentu podróżnego;

4/ modyfikacja przypadków, kiedy można sporządzić testament wojskowy;

5/ograniczenie kręgu osób, które mogą być świadkami testamentu.

Życzymy miłej lektury i zachęcamy do śledzenia naszej strony!

***

1/ Jak wiadomo nie zawsze możliwe jest wyrażenie przez spadkodawcę swojej ostatniej woli w normalnych warunkach i sporządzenie testamentu zwykłego (w formie testamentu notarialnego, testamentu holograficznego, czy testamentu allograficznego). Z tego względu polskie prawo przewiduje obecnie aż trzy formy testamentów szczególnych: testament ustny, testament podróżny oraz testament wojskowy. Obecnie testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego. Bieg terminu sześciomiesięcznego ulega zawieszeniu przez czas, którym spadkodawca nie ma możliwości sporządzenia testamentu zwykłego. Proponowane przepisy mają skrócić ten termin o połowę. Oznacza to, że jeżeli projektowane regulacje wejdą w życie, to utrata mocy testamentów szczególnych będzie następowała po upływie trzech miesięcy bez żadnych dodatkowych czynności ze strony spadkodawcy lub potencjalnych spadkobierców.

2/ Powodem planowanych zmian w zakresie testamentów ustnych jest niestety ich fałszowanie (o wiele częściej niż w przypadku innych rodzajów testamentów). Jest to niewątpliwie forma oświadczenia woli spadkodawcy, która przysparza spore problemy dowodowe w praktyce sądowej. Obecnie testament ustny  przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków można sporządzić jeśli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Proponowana zmiana przewiduje, że spadkodawca będzie mógł oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, jeżeli wskutek szczególnych i nagłych okoliczności, uzasadniających obawę rychłej śmierci spadkodawcy, zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione. Przez ten zabieg obecne przesłanki sporządzenia testamentu ustnego sprowadzone zostaną w istocie do jednej połączonej przesłanki, a dodatkowo szczególne okoliczności uprawniające do skorzystania z testamentu ustnego będą musiały wystąpić nagle.

3/ Testament podróżny jest testamentem szczególnym, który może być sporządzony jedynie podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym przed dowódcą statku lub jego zastępcą w obecności dwóch świadków. Znaczenie tej formy testowania w obrocie prawnym jest marginalne więc ustawodawca planuje jego usunięcie z polskiego systemu prawa cywilnego. Tym bardziej, że osoba znajdująca się na statku morskim lub powietrznym nadal będzie miała możliwość sporządzenia testamentu holograficznego (własnoręcznego) a niekiedy i testamentu ustnego.

4/ Co istotne, regulacji dotyczących testamentów wojskowych nie znajdziemy tam gdzie przepisów dotyczących innych testamentów. Przepisy Kodeksu cywilnego przewidują jedynie upoważnienie dla Ministra Obrony Narodowej do wydania w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości rozporządzenia regulującego kwestię testamentu wojskowego.  Rozporządzenie z 1965 r. wydane na tej podstawie wymienia krąg osób uprawnionych do wyrażenia ostatniej woli w tej formie i przewiduje jedynie trzy ściśle określone sytuacje, kiedy można sporządzić testament wojskowy: w czasie mobilizacji; w czasie wojny; w czasie przebywania w niewoli. Przesłanki te są zakreślone zbyt wąsko więc instytucja ta w praktyce nie jest stosowana. Z tego względu możliwość sporządzania testamentu wojskowego ma zostać rozszerzona na wszelką działalność sił zbrojnych, tak aby objąć udział polskich żołnierzy w operacjach pokojowych międzynarodowych sił zbrojnych, czy operacjach wojskowych poza granicami kraju.

5/ Przepisy Kodeksu cywilnego wprost wymieniają osoby, które nie mogą być świadkami przy sporządzaniu testamentu. Jest to istotne zagadnienie, ponieważ udział świadków przy wyrażaniu ostatniej woli jest niezbędny w przypadku aż czterech z sześciu przewidzianych przepisami prawa form testamentów, tj.  testamentu allograficznego, ustnego, wojskowego i podróżnego. Przy czym należy rozróżnić bezwzględną i względną niezdolność do bycia świadkiem testamentu. Bezwzględna niezdolność oznacza, że określony podmiot nie może być świadkiem sporządzenia żadnego testamentu. Zaś ta druga wyklucza możliwość pełnienia przez daną osobę roli świadka przy dokonywaniu jedynie niektórych aktów ostatniej woli i to właśnie względnej niezdolności dotyczą projektowane zmiany. Obecnie nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Projektowane uregulowanie rozszerza ten katalog w przypadku krewnych lub powinowatych aż do czwartego stopnia i dodaje osoby pozostające z beneficjentem spadku w stosunku przysposobienia. Wyłączono także możliwość bycia świadkiem przez osoby, które pozostają w faktycznym pożyciu z osobą, która otrzymuje jakąś korzyść z testamentu. Świadkiem sporządzanego testamentu według projektowanych przepisów nie będzie mogła być również  osoba uprawniona do reprezentacji osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, a także wspólnik lub akcjonariusz takiej osoby lub jednostki, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść.

***

W przypadku pytań dotyczących prawa spadkowego zachęcamy do kontaktu z zespołem kancelarii FORTON  Legal Łatała i Wspólnicy sp. k.

Autor: Angelika Ciżyńska-Pałosz