Czy osoba prawna może domagać się zadośćuczynienia za negatywną opinię w Internecie?

Czy osoba prawna może domagać się zadośćuczynienia od osoby fizycznej za negatywną opinię wystawioną w Internecie? Sąd Najwyższy w uchwale z 3 października 2023 (sygn. akt III CZP 22/23) odpowiada twierdząco, jednak orzecznictwo nie jest w tym przypadku jednolite.

W ostatnim czasie, wątpliwości w zakresie odpowiedzi na powyższe pytanie powziął Sąd Apelacyjny w Gdańsku, podczas rozpatrywania apelacji od wyroku w sprawie dotyczącej ochrony dóbr osobistych. Genezą konfliktu było zamieszczenie przez użytkownika na portalu Google Maps negatywnej opinii o firmie i jej produktach. Spółka domagała się za to, nie tylko przeprosin i usunięcia opinii, ale również zasądzenia na jej rzecz ponad 20 tysięcy złotych zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Sąd Okręgowy w Gdańsku częściowo przychylił się do żądań powoda, jednak zdaniem II instancji rozstrzygnięcie sprawy nie było tak oczywiste. Sąd Apelacyjny w Gdańsku zwrócił się ostatecznie do Sądu Najwyższego z pytaniem „czy osoba prawna może domagać się od osoby, która naruszyła jej dobra osobiste zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 k.c. (obecnie art. 448 §1 k.c.) w zw. z art. 43 k.c.”.

Spójrzmy zatem na treść przywołanych przepisów. Zgodnie z art. 448 §1 k.c. w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę albo zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Natomiast art. 43 k.c. stanowi, że przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.

Głównymi przyczynami braku spójności orzecznictwa i doktryny w zakresie możliwości domagania się zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę przez osoby prawne jest po pierwsze, różne rozumienie pojęcia „krzywdy”, a po drugie wprowadzona w art. 43 k.c. konstrukcja odpowiedniego stosowania przepisów, która zasadniczo może prowadzić do:

1/ stosowania danych przepisów bez żadnych zmian,

2/ stosowanie danych przepisów z odpowiednimi modyfikacjami, koniecznymi ze względu na specyficzne cechy danego przypadku lub

3/ braku stosowania danych przepisów, ze względu na ich sprzeczność z przepisami regulującymi stosunki, do których miałyby zostać odpowiednio zastosowane.

Utrwalone jest stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym ze względu na treść art. 43 k.c. w stosunku do osób prawnych możliwe jest stosowanie wprost jedynie art. 24 k.c., natomiast pozostałe przepisy o ochronie dóbr osobistych mogą być stosowane jedynie odpowiednio – i tutaj zasadniczo pojawia się problem.

Jeden z nurtów orzeczniczych przychyla się możliwości zasądzenia zadośćuczynienia za krzywdę na rzecz osoby prawnej, wskazując na to, że pojęcia krzywdy, o którym mowa w art. 448 §1 k.c., nie można utożsamiać tylko z doznaniem cierpień fizycznych i psychicznych przez osoby fizyczne. Oczywistym jest, że osoby prawne nie doświadczają cierpień fizycznych, ani psychicznych, jednak ponoszą szkodę o charakterze niemajątkowym na skutek naruszenia ich dóbr osobistych, której nie da się wymierzyć w pieniądzu. Dlatego też, zdaniem zwolenników tego poglądu, taka szkoda powinna być rekompensowana odpowiednio jak krzywda, której doświadczają osoby fizyczne. Sądy zwracają również uwagę na ogólne brzmienie art. 448 §1 k.c., które umożliwia szerszy zakres jego zastosowania, w szczególności porównując go z art. 444 i 445 k.c., bezpośrednio odnoszącymi się do szkody cielesnej i rozstroju zdrowia, których stosowanie wobec osób prawnych jest wprost wykluczone.

Zwolennicy poglądu przeciwnego, przekonują jednak, że osobom prawnym nie przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne, ponieważ krzywda nie może aktualizować się u osoby prawnej i nie da się sensownie wykazać analogicznego do krzywdy stanu osoby prawnej. Oznacza to, że w tym przypadku nakaz odpowiedniego stosowania z art. 43 k.c. prowadzi do wniosku, iż osobom prawnym nie przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie. Powołują się oni również na wykładnię systemową, wskazując, że skoro art. 448 §1 k.c. ulokowany jest po przepisach regulujących szkodę na osobie (art. 444 i 445 k.c.), których bezsprzecznie nie da się stosować do osób prawnych, to również art. 448 §1 k.c. dotyczy jedynie roszczeń osoby fizycznej.

Na takim stanowisku w omawianej sprawie stanął również Sąd Apelacyjny w Gdańsku, a także Rzecznik Praw Obywatelskich, który zgłosił swój udział w postępowania przed Sądem Najwyższym i zawnioskował o wykluczenie przez Sąd Najwyższy możliwości zasądzenia zadośćuczynienia za krzywdę poniesioną przez osoby prawne w związku z bezprawnym naruszeniem ich dóbr osobistych. Jednak Sąd Najwyższy jednoznacznie stwierdził, że art. 448 k.c. (obecnie art. 448 §1 k.c.) stosuje się odpowiednio do osób prawnych, co oznacza, że osoba prawna może domagać się zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Warto mieć jednak na uwadze, że co do zasady uchwały SN wiążą jedynie sąd w konkretnej sprawie, w której przedstawiono do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne. Moc zasad prawnych uzyskują jedynie takie uchwały Sądu Najwyższego, które zostały wydane w pełnym składzie, składzie połączonych izb oraz składzie całej izby lub jeżeli skład 7 sędziów postanowił o nadaniu uchwale takiej mocy.